Με δείγμα την ελευθέρια δόμηση του Κορινθιακού
11.04.10
Φυσικά δεν είμαι ο μόνος με αυτή την άποψη: χιλιάδες άλλοι έλκονται από τον συνδυασμό τοπίου και κλίματος, και μάλιστα πολύ κοντά στην Αθήνα ή την Πάτρα. Τα παλιά αγροτικά χωριά και οι κωμοπόλεις κατά μήκος της ακτής μετατρέπονται σε οικισμούς παραθερισμού και δεύτερης κατοικίας που επεκτείνονται ραγδαία ροκανίζοντας τα μεταξύ τους αδόμητα τμήματα. Η Εθνική Οδός Κορίνθου-Πάτρας (κατά μερικούς 'αυτοκινητόδρομος') έχει ουσιαστικά γίνει η κεντρική λεωφόρος ενός συνεχούς οικιστικού συνόλου μήκους 140 χιλιομέτρων που παραπέμπει στην Οικουμενόπολη του Δοξιάδη. Πρόκειται για μια γιγάντια επένδυση οικονομικών και φυσικών πόρων, η οποία ένα μεγάλο μέρος του έτους είναι άχρηστη.
Αυτός ο μακρύς άξονας έχει και μια άλλη ξεχωριστή ιδιότητα: είναι ίσως η εκτενέστερη έκθεση της αρχιτεκτονικής καχεξίας στη σύγχρονη Ελλάδα. Τα χιλιάδες κτίσματα που ξεφυτρώνουν στην πελοποννησιακή ακτή αποτελούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία ένα δειγματολόγιο της κατά Rudofsky "αρχιτεκτονικής χωρίς αρχιτέκτονες". Από το παράθυρο του τραίνου, ο 'επισκέπτης' αυτής της 'έκθεσης' μπορεί να δει με γρήγορο ρυθμό τη σημερινή έκφραση της ελληνικής ανώνυμης αρχιτεκτονικής: ένα κοκτέιλ από δόσεις ΓΟΚ, αυθαιρεσίας, επίδειξης, ασχετοσύνης και προσποίησης, το οποίο με την ευκολία που δίνουν τα σύγχρονα κατασκευαστικά μέσα ποδοπατεί το εξαίσιο τοπίο, σφραγίζοντάς το με τις αξίες και τη νοοτροπία της νεοελληνικής κοινωνίας.
Παρακολουθώντας αυτή την παρδαλή οικοδομική παρέλαση, έρχεται στο μυαλό η έκφραση "Ελλάς το μεγαλείο σου", μαζί με τον άλλο στίχο "Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει": Άναρχες στέγες μεταξύ άγνοιας και πομπώδους, σκηνογραφικές πολεμίστρες σε προβόλους, ατίθασοι ηλιακοί θερμοσίφωνες και κλιματιστικά ατάκτως ερριμμένα, προφανείς τεχνικές γκάφες και παρανομίες, κατασκευαστικά ακροβατικά και κατάχρηση υλικών, ημιμαθείς αυτοσχεδιασμοί και ογκοπλασία αντάξια γάμου Καραγκιόζη. Στην εμφανή προσπάθεια επιλεκτικής μίμησης της παλιάς αρχιτεκτονικής, απορρίπτονται οι βαθύτερες αρχές της και εφαρμόζονται οι αντίστροφες: υποκρισία, σπατάλη, πολυπλοκότητα, ευτέλεια. Προέχει η σκηνογραφική σημειολογία της αυτόνομης μορφής, όχι η δημιουργία χώρων στο δεδομένο περιβάλλον. Η δομική ύλη υποτάσσεται στο κάθε καπρίτσιο και δεν επιτάσσει πλέον τους κανόνες της. Η αρχιτεκτονική έχει υποκατασταθεί από μια αυθόρμητη, πλαδαρή κτιριοδομία.
Οι εξαιρέσεις ξεχωρίζουν σαν μύγα στο γάλα: Μερικά παλιά σπίτια στέκουν ακόμη με την περήφανη σεμνότητά τους, με την πειθαρχία της φέρουσας τοιχοποιίας και τις τετράρριχτες στέγες, με τα γνωρίσματα της συνετής δόμησης χάρη στα οποία άντεξαν στον χρόνο. Μαζί τους και μερικά πιο πρόσφατα δείγματα φιλότιμης αρχιτεκτονικής, ειδικά μεταξύ Πάτρας και Αιγίου, προφανώς προϊόντα πραγματικών και όχι δήθεν αρχιτεκτόνων.
Το τελευταίο είναι θέμα με πολύ ζουμί: Πολλοί κατηγορούν τους αρχιτέκτονες για την παραγκοπλημμύρα που κατακλύζει πόλεις και ύπαιθρο στη χώρα μας. Προφανώς αγνοούν ότι ο μεγαλύτερος όγκος αυτών που βλέπουμε δεν γίνεται από αρχιτέκτονες, αλλά από την πληθώρα όσων έχουν νόμιμο δικαίωμα να τους υποκαθιστούν (ονόματα δεν λέμε, γιατί το ΤΕΕ είναι ευαίσθητο). Δεν εννοώ βέβαια ότι ο κάθε αρχιτέκτονας είναι εξορισμού και καλός αρχιτέκτονας. Το δίπλωμα δεν σημαίνει επιδεξιότητα ή εμπειρία, όμως το ίδιο ισχύει βέβαια για όλες τις ειδικότητες που συντελούν στο οικοδομικό μπάχαλο.
Και δεν είναι μόνο η διασπορά του 'αρχιτεκτονείν': ακόμη και στις λίγες περιπτώσεις που η αρχιτεκτονική μελέτη είναι όντως από αρχιτέκτονα, έρχεται ο κάθε κατασκευαστής, τεχνίτης, ή ιδιοκτήτης να βάλει τη δική του αποσπασματική 'έμπνευση' ή 'βελτιώσεις' στην υλοποίηση του έργου, ερήμην του αρχικού υπεύθυνου.
Δεν θέλω να επεκταθώ περισσότερο σε αυτό το σημαντικό και πολυδιάστατο ζήτημα. Το αναφέρω απλά επειδή συγκαταλέγεται στα γενεσιουργά θεμέλια του οικοδομικού αχταρμά που βλέπουμε στα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου. Ας επισημάνω μόνο με ανησυχία ότι η αύξουσα αρχιτεκτονική αποσύνθεση ενέπνευσε προ ετών κάποιους συναδέλφους, οι οποίοι τη τύλιξαν σε συσκευασία δώρου και την παρουσίασαν στη Μπιενάλε της Βενετίας του 2002. Να ένα μικρό δείγμα θεωρητικού εξωραϊσμού της κτιριοδομικής ασυδοσίας που δημοσιεύτηκε με τίτλο "Αθήνα 2002: Απόλυτος ρεαλισμός" (το πλήρες κείμενο είναι εδώ και εδώ):
«...Τούτες οι άγριες κατασκευές επαναθεμελιώνουν άρδην την αρχιτεκτονική πράξη. Χωρίς να θέτουν πλέον τον διαχωρισμό ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό, αποφεύγουν να διακρίνουν την εικόνα από το φόντο της, χωρίς βεβαίως να καθορίζουν εφεξής ούτε το πάνω ούτε το κάτω. Σε αέναη επανεκκίνηση, σε αέναη κυοφορία, σε αέναη έκπτωση, αυτά τα ανώνυμα έργα εισάγουν μια άλλη σχέση με τη χρονικότητα. Ενώ αρνούνται να οριστούν ως περατωμένα σταθερά αντικείμενα που προκαλούν την αιωνιότητα όπως οι πυραμίδες, μετασχηματίζουν στιγμιαία το υπάρχον, για να απαντήσουν σε νέα ερεθίσματα, σε νέες καταστάσεις...»
«...Το παιχνίδι των πολλαπλών κανόνων, που αλληλεναποτίθενται, αλληλεπιδρούν ή εξουδετερώνονται, επιτρέπει την αυθόρμητη δημιουργία πολλαπλών πρωτόγνωρων, εφήμερων αρχιτεκτονικών μορφών, οι οποίες συγκροτούν τις απαρχές της ελεύθερης αρχιτεκτονικής του αύριο.»
Αλλοίμονο στο αύριο...
[Ακολουθούν μερικά παραδείγματα "αυθόρμητης δημιουργίας πολλαπλών πρωτόγνωρων, εφήμερων αρχιτεκτονικών μορφών". Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες εν κινήσει μέσα από το παράθυρο του τραίνου, γι' αυτό δεν έχουν ικανοποιητική ευκρίνεια. Μερικές παρατηρήσεις επισημαίνονται με αστερίσκους.]
::: ΘΝΣ
11.04.10
Εδώ και 8 χρόνια πηγαίνω συχνά στην Πάτρα, σχεδόν πάντα με τραίνο. Θεωρώ τη διαδρομή κατά μήκος της ακτής του Κορινθιακού ως μια από τις ωραιότερες στην Ελλάδα. Το τραίνο κινείται ανάμεσα σε χιλιάδες λεμονιές, πορτοκαλιές, και πεύκα, δίπλα σε αμμουδιές και βραχώδεις παραλίες, σε πολλά σημεία σχεδόν πάνω από το κύμα. Από τη μία πλευρά είναι τα βουνά της Πελοποννήσου (Ζήρια, Χελμός, Παναχαϊκό), με τις κατάφυτες πολύσχημες πλαγιές τους να χύνονται στη θάλασσα. Από την άλλη, ο Κορινθιακός που αλλάζει χρώμα και αίσθηση ανάλογα με τον καιρό. Και απέναντι τα βουνά της Ρούμελης (Ελικώνας, Παρνασσός, Γκιόνα, Ναυπακτία), μερικές φορές καλυμμένα από σύννεφα ή χιόνια. Ο συνδυασμός βουνού, θάλασσας, μεσογειακής βλάστησης, και μαζί τα παιχνίδια του ουρανού και του Ήλιου, προσφέρουν ένα θαυμάσιο δείγμα ελληνικού τοπίου.
Αυτός ο μακρύς άξονας έχει και μια άλλη ξεχωριστή ιδιότητα: είναι ίσως η εκτενέστερη έκθεση της αρχιτεκτονικής καχεξίας στη σύγχρονη Ελλάδα. Τα χιλιάδες κτίσματα που ξεφυτρώνουν στην πελοποννησιακή ακτή αποτελούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία ένα δειγματολόγιο της κατά Rudofsky "αρχιτεκτονικής χωρίς αρχιτέκτονες". Από το παράθυρο του τραίνου, ο 'επισκέπτης' αυτής της 'έκθεσης' μπορεί να δει με γρήγορο ρυθμό τη σημερινή έκφραση της ελληνικής ανώνυμης αρχιτεκτονικής: ένα κοκτέιλ από δόσεις ΓΟΚ, αυθαιρεσίας, επίδειξης, ασχετοσύνης και προσποίησης, το οποίο με την ευκολία που δίνουν τα σύγχρονα κατασκευαστικά μέσα ποδοπατεί το εξαίσιο τοπίο, σφραγίζοντάς το με τις αξίες και τη νοοτροπία της νεοελληνικής κοινωνίας.
Παρακολουθώντας αυτή την παρδαλή οικοδομική παρέλαση, έρχεται στο μυαλό η έκφραση "Ελλάς το μεγαλείο σου", μαζί με τον άλλο στίχο "Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει": Άναρχες στέγες μεταξύ άγνοιας και πομπώδους, σκηνογραφικές πολεμίστρες σε προβόλους, ατίθασοι ηλιακοί θερμοσίφωνες και κλιματιστικά ατάκτως ερριμμένα, προφανείς τεχνικές γκάφες και παρανομίες, κατασκευαστικά ακροβατικά και κατάχρηση υλικών, ημιμαθείς αυτοσχεδιασμοί και ογκοπλασία αντάξια γάμου Καραγκιόζη. Στην εμφανή προσπάθεια επιλεκτικής μίμησης της παλιάς αρχιτεκτονικής, απορρίπτονται οι βαθύτερες αρχές της και εφαρμόζονται οι αντίστροφες: υποκρισία, σπατάλη, πολυπλοκότητα, ευτέλεια. Προέχει η σκηνογραφική σημειολογία της αυτόνομης μορφής, όχι η δημιουργία χώρων στο δεδομένο περιβάλλον. Η δομική ύλη υποτάσσεται στο κάθε καπρίτσιο και δεν επιτάσσει πλέον τους κανόνες της. Η αρχιτεκτονική έχει υποκατασταθεί από μια αυθόρμητη, πλαδαρή κτιριοδομία.
Οι εξαιρέσεις ξεχωρίζουν σαν μύγα στο γάλα: Μερικά παλιά σπίτια στέκουν ακόμη με την περήφανη σεμνότητά τους, με την πειθαρχία της φέρουσας τοιχοποιίας και τις τετράρριχτες στέγες, με τα γνωρίσματα της συνετής δόμησης χάρη στα οποία άντεξαν στον χρόνο. Μαζί τους και μερικά πιο πρόσφατα δείγματα φιλότιμης αρχιτεκτονικής, ειδικά μεταξύ Πάτρας και Αιγίου, προφανώς προϊόντα πραγματικών και όχι δήθεν αρχιτεκτόνων.
Το τελευταίο είναι θέμα με πολύ ζουμί: Πολλοί κατηγορούν τους αρχιτέκτονες για την παραγκοπλημμύρα που κατακλύζει πόλεις και ύπαιθρο στη χώρα μας. Προφανώς αγνοούν ότι ο μεγαλύτερος όγκος αυτών που βλέπουμε δεν γίνεται από αρχιτέκτονες, αλλά από την πληθώρα όσων έχουν νόμιμο δικαίωμα να τους υποκαθιστούν (ονόματα δεν λέμε, γιατί το ΤΕΕ είναι ευαίσθητο). Δεν εννοώ βέβαια ότι ο κάθε αρχιτέκτονας είναι εξορισμού και καλός αρχιτέκτονας. Το δίπλωμα δεν σημαίνει επιδεξιότητα ή εμπειρία, όμως το ίδιο ισχύει βέβαια για όλες τις ειδικότητες που συντελούν στο οικοδομικό μπάχαλο.
Και δεν είναι μόνο η διασπορά του 'αρχιτεκτονείν': ακόμη και στις λίγες περιπτώσεις που η αρχιτεκτονική μελέτη είναι όντως από αρχιτέκτονα, έρχεται ο κάθε κατασκευαστής, τεχνίτης, ή ιδιοκτήτης να βάλει τη δική του αποσπασματική 'έμπνευση' ή 'βελτιώσεις' στην υλοποίηση του έργου, ερήμην του αρχικού υπεύθυνου.
Δεν θέλω να επεκταθώ περισσότερο σε αυτό το σημαντικό και πολυδιάστατο ζήτημα. Το αναφέρω απλά επειδή συγκαταλέγεται στα γενεσιουργά θεμέλια του οικοδομικού αχταρμά που βλέπουμε στα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου. Ας επισημάνω μόνο με ανησυχία ότι η αύξουσα αρχιτεκτονική αποσύνθεση ενέπνευσε προ ετών κάποιους συναδέλφους, οι οποίοι τη τύλιξαν σε συσκευασία δώρου και την παρουσίασαν στη Μπιενάλε της Βενετίας του 2002. Να ένα μικρό δείγμα θεωρητικού εξωραϊσμού της κτιριοδομικής ασυδοσίας που δημοσιεύτηκε με τίτλο "Αθήνα 2002: Απόλυτος ρεαλισμός" (το πλήρες κείμενο είναι εδώ και εδώ):
«...Τούτες οι άγριες κατασκευές επαναθεμελιώνουν άρδην την αρχιτεκτονική πράξη. Χωρίς να θέτουν πλέον τον διαχωρισμό ανάμεσα στο εσωτερικό και το εξωτερικό, αποφεύγουν να διακρίνουν την εικόνα από το φόντο της, χωρίς βεβαίως να καθορίζουν εφεξής ούτε το πάνω ούτε το κάτω. Σε αέναη επανεκκίνηση, σε αέναη κυοφορία, σε αέναη έκπτωση, αυτά τα ανώνυμα έργα εισάγουν μια άλλη σχέση με τη χρονικότητα. Ενώ αρνούνται να οριστούν ως περατωμένα σταθερά αντικείμενα που προκαλούν την αιωνιότητα όπως οι πυραμίδες, μετασχηματίζουν στιγμιαία το υπάρχον, για να απαντήσουν σε νέα ερεθίσματα, σε νέες καταστάσεις...»
«...Το παιχνίδι των πολλαπλών κανόνων, που αλληλεναποτίθενται, αλληλεπιδρούν ή εξουδετερώνονται, επιτρέπει την αυθόρμητη δημιουργία πολλαπλών πρωτόγνωρων, εφήμερων αρχιτεκτονικών μορφών, οι οποίες συγκροτούν τις απαρχές της ελεύθερης αρχιτεκτονικής του αύριο.»
Αλλοίμονο στο αύριο...
[Ακολουθούν μερικά παραδείγματα "αυθόρμητης δημιουργίας πολλαπλών πρωτόγνωρων, εφήμερων αρχιτεκτονικών μορφών". Οι φωτογραφίες είναι τραβηγμένες εν κινήσει μέσα από το παράθυρο του τραίνου, γι' αυτό δεν έχουν ικανοποιητική ευκρίνεια. Μερικές παρατηρήσεις επισημαίνονται με αστερίσκους.]
 |
| Στέγες σε ποικίλες διευθύνσεις στο 2ώροφο τμήμα, πολεμίστρες πάνω σε πρόβολο στο 3ώροφο (‘πύργος’ γαρ). |
 |
| Ένα γεωμετρικό θαύμα με άγνωστη αιτία: τα επίπεδα της στέγης έχουν διαφορετικές κλίσεις στο άνω μέρος, αλλά ταυτίζονται στο κάτω. Η χαμηλή καμινάδα προφυλάσσεται από τον βοριά. |
 |
| Στέγες που αλληλοτέμνονται με τις ισοϋψείς τους κάθετες: η χαρά κάθε μπετατζή και κεραμιδά! |
 |
| Η τσιμεντόστρωση του οικοπέδου διευκολύνει τη στάθμευση και διώχνει τα όμβρια από το υπέδαφος. Επιπλέον προσφέρει μια ιδιαίτερα θερμή ατμόσφαιρα το καλοκαίρι στα διπλανά διαμερίσματα διακοπών. |
 |
| Το μικρό ύψος της καμινάδας της δίνει μάλλον συμβολική χρήση. Η μερακλίδικη διχρωμία της στέγης δεν εμπόδισε την άτσαλη προσγείωση της ηλιακής σεληνακάτου. Το βαρύ αέτωμα χρειάζεται πλευρικές αντηρίδες, έχοντας σαν κερασάκι το δορυφορικό πιάτο στη κορυφή. |
 |
| Μετά το κλείσιμο των ημιυπαίθριων χώρων, το επόμενο εύρημα για υπέρβαση του ΣΔ είναι οι στέγες. Ένα παράδειγμα είναι αυτή η στέγη τύπου σαλέ κοντά στη θάλασσα. Η μεγάλη κλίση διευκολύνει την άνετη αξιοποίηση του όγκου της που συμπεριλαμβάνει τους εξώστες. |
 |
| Συνδυασμός συμμετρίας άνω και ασυμμετρίας κάτω, με το μισό αέτωμα σε πρόβολο. Η τοπική αλλαγή της κλίσης αυξάνει τον ωφέλιμο όγκο της στέγης και επιτρέπει την προσθήκη παραθύρων. Η διακριτική καμινάδα στη γωνία κατάφερε να φτάσει ως τα κεραμίδια. |
 |
| Εκτενής χρήση κεραμιδιών (ο ηλιακός θερμοσίφωνας εξαιρέθηκε). |
 |
| Τα επιμέρους τμήματα της στέγης ακολουθούν το περίτεχνο περίγραμμα της κάτοψης. Ο ηλιακός θερμοσίφωνας και τα κλιματιστικά αδιαφορούν για τις αισθητικές προθέσεις του υπολοίπου. |
 |
| Η κρεβατίνα (άνω) προστατεύει τον ηλιακό συλλέκτη από τον Ήλιο. Το συμβολικό κεραμίδι στην περίμετρο της αμόνωτης πλάκας του δώματος φανερώνει την ανεκπλήρωτη επιθυμία για στέγη, όπως και τα μεταλλικά στέγαστρα σε απομίμηση κεραμοσκεπής. Το μεταλλικό στοιχείο είναι παρόν και στις σκάλες, σε 2 παραλλαγές. |
 |
| Μια ανάλαφρη σύνθεση με ποικίλα υλικά. Αν ο συλλέκτης αριστερά είχε την ίδια κλίση με τη στέγη, θα έχανε ελάχιστα από την ετήσια απόδοσή του αλλά θα κέρδιζε αρκετά στη θερινή. Ο συλλέκτης δεξιά έχει τη συνήθη αισθητική αυτονομία. Η καμινάδα με λεπτό τοίχωμα, εκτεθειμένη στο κρύο για μεγάλο μήκος, έχει μειωμένο τράβηγμα. |
 |
| Ένα δείγμα γεωμετρικής φαντασίας του δημιουργού και επιδεξιότητας του κεραμιδά. |
 |
| Εδώ διακρίνεται η στατική ευτέλεια κάτω από την φιλόδοξη στέγη. Η επάρκεια των ακροβατικών αυτοσχεδιασμών θα φανεί με μια δόνηση από τις κοντινές Αλκυονίδες. Ως συνήθως, ο ηλιακός θερμοσίφωνας περιφρονεί τις λοιπές αισθητικές ανησυχίες. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου